Over de reeks De Schatbewaarders
Wie zorgt er voor het archief? Een groeiende trend in de podiumkunsten is de opkomst (of terugkeer) van archivarissen bij gezelschappen, orkesten en festivals. Podiumkunst.net ging in gesprek met deze ‘schatbewaarders’. Wie zijn ze, wat doen ze en waarom zijn ze zo belangrijk? In dit artikel spreekt Guido Jansen met Morgana Braga van de Nederlandse Dansdagen.
Kun je iets vertellen over jezelf? Wie ben je, waar kom je vandaan en welke opleiding heb je gevolgd?
Mijn naam is Morgana Braga, ik kom uit Recife in Brazilië en ik woon nu vijf jaar in Nederland. Momenteel werk ik bij de Nederlandse Dansdagen als contentontwikkelaar, onderzoeker en archivaris. Mijn achtergrond ligt in architectuur en stedelijke planologie, waarvoor ik mijn bachelor Architecture and Urbanism in Brazilië heb behaald. Na mijn afstuderen ben ik gaan werken als tentoonstellingsontwerper voor musea en kunstinstellingen, omdat ik graag mijn kennis over architectuur wilde toepassen in de museumwereld. Ik vond het werk bijzonder boeiend en raakte vooral geïnteresseerd in de manier waarop verhalen worden verteld in tentoonstellingen en culturele instellingen die zo bepaalde narratieven tot stand brengen en in stand houden. Die interesse bracht me ertoe om verder te studeren. Ik kreeg een beurs om aan de Universiteit van Maastricht een master Kunst en Erfgoed te volgen. Daar leerde ik de Nederlandse Dansdagen kennen.
Wat deed je tijdens je studie met de Nederlandse Dansdagen?
Tijdens mijn masteropleiding werd er een denktank georganiseerd waarin een groep studenten samenkwam rondom een vraagstuk van een erfgoedinstelling. We mochten zelf kiezen en mijn interesse ging uit naar de Nederlandse Dansdagen. Zij hadden een opdracht rondom een tentoonstelling die ze ontwikkelden als onderdeel van het dansMuseum. Nadat we dit project succesvol hadden afgerond ging ik een zomerstage doen bij de Nederlandse Dansdagen, waar ik aan dezelfde tentoonstelling werkte. En dat mondde uit tot een samenwerking die nu al drie jaar loopt, om nieuwe tentoonstellingen voor het dansMuseum te blijven ontwikkelen.
Kan je meer vertellen over wat het dansMuseum is?
Het dansMuseum werd in 2017 door de Nederlandse Dansdagen gestart met als doel de Nederlandse dans te presenteren als waardevol immaterieel cultureel erfgoed. Jaarlijks organiseert het dansMuseum een tentoonstelling. Deze tentoonstelling neemt verschillende vormen aan, zoals een publicatie of een digitale expositie. De eerste tentoonstelling was een terugblik van 20 jaar Nederlandse Dansdagen. Curator, onderzoeker en choreograaf Stephen Shropshire heeft deze tentoonstelling samengesteld. De eerste tentoonstelling waar ik aan meewerkte was Extinctus/Extantem, waarbij het thema de vluchtigheid van dans was, aangezien dans alleen bestaat binnen een specifieke tijd en ruimte. Dans roept de vraag op: hoe kunnen we iets bewaren en archiveren dat niet volledig te vangen is? Het is boeiend om te zien hoe archivering vanaf het begin een centraal thema was binnen het dansMuseum.
Je kan dans nooit volledig vangen of reproduceren. Als het voorbij is, dan is het weg en kan je het niet meer volledig terughalen. Het is daarom deels immaterieel.
Waarom is het belangrijk om dans te behouden en te archiveren?
Het archief van de Nederlandse Dansdagen bevat al het materiaal dat het festival zelf maakt. Het legt geen volledig beeld van de Nederlandse dans vast, maar presenteert jaarlijks een dwarsdoorsnede van het danslandschap. Het archief van het festival stelt ons in staat om te zien hoe makers maatschappelijke ontwikkelingen verkennen en daarop reageren. Je kunt de voorstellingen in een sociaal-politieke context plaatsen waardoor we inzicht krijgen in de collectieve Nederlandse culturele identiteit en de verschuivende sociaal-politieke waarden. En tegelijkertijd is het een waardevolle tool om onze social bias en onderliggende machtsstructuren te verbeelden.
We bewaren naast het festivalmateriaal ook informatie over de mensen die betrokken zijn geweest bij de Nederlandse Dansdagen. Daardoor kan je bijvoorbeeld zien wat de invloed was van verschillende artistiek leiders op de programmering. Ik vind het belangrijk dat geïnteresseerden, makers en onderzoekers toegang hebben tot deze informatie. En daarbij komt dat wij, als gesubsidieerd festival, met het archief ook transparant zijn over de organisatie zelf naar het publiek toe, door informatie te geven over dingen die we in het verleden hebben gedaan en keuzes die we in de toekomst nog gaan maken.
Waaruit bestaat het archief van de Nederlandse Dansdagen?
Ons archief bestaat voornamelijk uit alle artistieke output van voorgaande edities. We hebben bijvoorbeeld een lijst van alle optredens, de genomineerden en winnaars, en de juryleden van alle prijzen. Ook hebben we een overzicht van alle andere activiteiten die we buiten de voorstellingen om doen, zoals workshops, interviews, rondetafelgesprekken, tv-programma’s, lezingen en meer. We hebben ook materiaal zoals foto’s, audiovisueel materiaal, video’s, trailers en voorstellingsregistraties, alsook posters en programmaboekjes.
Al deze materialen moeten we logisch ordenen voordat we ze kunnen digitaliseren. Op onze website staat een lijst op onze website met al onze voorstellingen. Bij de eerste editie in 1997 hebben we helaas geen foto. Ik wil voormalige werknemers gaan benaderen om te kijken of zij mogelijk nog materialen hebben van vorige edities. Zo hoop ik uiteindelijk foto’s terug te vinden van onze eerste editie. Deze lijst is een stap in de richting van het beschikbaar maken van het erfgoed van de Nederlandse Dansdagen. De volgende stap is het ontwikkelen van een digitaal archief.
Wanneer je aan het archief werkt, wat doe je dan?
Ik begon met het inventariseren van onze collectie. Daarna onderzoek ik hoe we alle informatie het beste konden organiseren en intern en extern toegankelijk maken. Dit roept vragen op over welke verhalen we willen vertellen, omdat archieven en musea nooit neutraal zijn. Ze weerspiegelen de wereldbeelden en vooroordelen van de mensen die er werken. Ik bespreek dit graag met het team, omdat ik het belangrijk vind dat iedereen zich daar bewust van is. Ik heb voorbeelden van digitale archieven bestudeerd om inspiratie op te doen voor het ontwerpen van een interface voor ons archief. Ik wil ervoor zorgen dat gebruikers op verschillende manieren door het archief kunnen navigeren, niet uitsluitend op basis van zoekwoorden.
Ik zie het archief als een soort tentoonstelling, dus voor mij is dit werk een vorm van tentoonstellingsontwerp.
Een andere belangrijke factor is de infrastructuur die nodig is om dit te realiseren. Ik leer hier momenteel veel over. Ik verdiep me bijvoorbeeld in linked data en management systemen, en probeer te bepalen wat het beste past bij onze situatie, rekening houdend met ons budget en de beschikbare tijd. Het is een uitdaging om in een kleine organisatie als de Nederlandse Dansdagen te kijken naar wat het betekent om een archief te beheren en erfgoed te behouden. Ik zie dit ook bij andere dansinstellingen en tijdens rondetafelgesprekken. We doen ons best met de middelen die we hebben.
Wat is jouw favoriete stuk in het archief van de Nederlandse Dansdagen?
We hebben een flyer van de tweede editie van de Nederlandse Dansdagen in 1998. Het is tot nu toe het enige spoor dat we hebben van die editie. Het is een kwetsbaar stuk papier dat in een envelop zat. Je kunt zien dat het oud is en begint af te brokkelen. Het is zeldzaam en waardevol omdat het onze enige kopie is. Het voelt als het ontdekken van een fossiel – iets kostbaars waarvan er geen duplicaat is. Ik vind het zo bijzonder dat dit in een van de kasten is gevonden!
Is er iets wat jij verder nog graag zou willen delen over jouw werk als archivaris?
Ik beschouw mezelf als kunst- en cultuurprofessional omdat ik verschillende rollen heb gehad binnen de sector. Nu ben ik voor het eerst op een bepaalde manier een archivaris, maar ik zie mezelf ook als curator in dit project. Ik denk dat het voor mij heel belangrijk is dat iedereen die in dit veld werkt zich bewust is van de macht die wij hebben. Wanneer wij materialen selecteren, labelen, beschrijven en informatie organiseren moeten we begrijpen dat we betekenis creëren. We vormen de geschiedenis en de manier van herinneren en zo cultuur. Er zit een verhaal in de materialen die we niet selecteren. Archieven zijn in mijn perspectief niet statisch. Ze moeten worden behandeld als iets dat blijft groeien. Een entiteit waar we kritisch op kunnen reflecteren en wat we kunnen veranderen.
