“Denk je aan ‘opera’, dan denk je aan oude dames en heren in grote jurken en chique pakken”, grapt Lian Meijaard. “Maar dat is O. écht niet”, verzekert ze. Van zondagse smartlappen op de Crooswijkse Koeweide tot avontuurlijk muziektheater in de grote zaal van de Schouwburg; het Rotterdamse festival breekt het klassieke opera helemaal open en werkt daarvoor samen met zowel regionale als nationale als internationale gezelschappen. Jaarlijks wordt in alle hoeken van Rotterdam de menselijke stem gevierd, en met alweer de 18e editie van het festival in zicht vond de organisatie het tijd voor een beter archief van hun steeds verder uitdijende netwerk.
Lian, office manager bij O., neemt daarom deel aan Het Archieftraject, georganiseerd door Podiumkunst.net en het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur (NADD). Dat traject bleek vanaf de allereerste sessie veel inhoudelijker dan ze had verwacht. Vragen als: “Wat bewaar je? En voor wie?” dwongen deelnemers meteen tot nadenken over wat de belangrijkste bezigheden, drijfveren en doelgroepen van hun praktijk of organisatie zijn, vertelt ze. “Ik rekende op sessies over hoe je je foto’s op moet bergen, in welke zuurvrije mapjes je je materiaal moet steken en welke namen je aan je verschillende archiefmaterialen moet geven. Hoewel adviezen daarover óók onderdeel vormen van het traject, bleek het vertrekpunt een stuk inhoudelijker.”
Archief O. door Anna Klevan, 2023.
Alternatieve archiefmaterialen
Aanvankelijk dacht Lian bij ‘archiefmateriaal’ voornamelijk aan de vele jaarverslagen, affiches, flyers en boekjes die O. in allerlei dozen heeft opgeslagen, en aan de talloze foto’s en video’s die van optredens zijn gemaakt –maar liefst tachtig harde schijven vol. Maar net zoals O. het begrip ‘opera’ oprekt en van nieuwe relevantie voorziet, liet Het Archieftraject Lian zien dat je een ‘archief’ ook op heel veel verschillende manieren kan aanvliegen. Tijdens de bijeenkomsten wordt een al te traditionele blik op archiveren regelmatig losgelaten, vertelt ze. “Vorig jaar deden bijna 700 makers mee aan ons festival. Toen ik dat vertelde aan Tommy Ventevogel, een van de begeleiders van het traject, kwam hij met het idee om zo’n editie te archiveren met een lijst waarop al die namen van muzikanten terug te vinden zijn. Zo’n ‘simpele’ namenlijst, zei hij, kan óók je archief zijn.”
De afgelopen maanden realiseerde Lian zich van steeds meer materialen dat ze de bouwstenen van het festival-archief zouden kunnen worden. Neem bijvoorbeeld de leuke berichten die O. regelmatig ontvangt van bezoekers na afloop van een voorstelling: “We zagen die reacties nog niet als iets dat we goed zouden moeten bewaren. Daar denken we nu anders over: wanneer mensen een stuk zó bijzonder vonden dat ze de moeite nemen om ons daarover te mailen, is dat eigenlijk heel belangrijk archiefmateriaal. Het maakt de impact die onze voorstellingen op mensen hebben namelijk heel tastbaar.”
Ook de discussies die na voorstellingen kunnen ontstaan zijn het bewaren en onthouden waard, besefte Lian zich. “Over de jaren heen hebben mensen wel eens aanstoot genomen aan een bepaalde voorstelling uit ons programma, bijvoorbeeld omdat er te veel bloot in te zien zou zijn. De discussie die daarover ontstaat zegt iets over de tijd waarin het stuk is opgevoerd en is daarom leuk om vast te leggen. Jaren later kun je er verbaasd op terugblikken: ‘Werd dát toen beschouwd als aanstootgevend?!’”
Creatief en concreet
Zulke creatieve benaderingen staan meer praktische archief-adviezen niet in de weg tijdens het traject. Lian vertelt over een opdracht waarvoor de deelnemers de volgorde waarin ze elk jaar werken moesten verbeelden met post-its. “Dat vond ik een heel goede tip. Door je jaarlijkse bezigheden in kaart te brengen –van het schrijven van je eerste aanvraag tot het produceren van het festival zelf– kun je namelijk heel goed nagaan op welke momenten je welke dingen kunt gaan vastleggen.” Ook het belang van archiveren wordt heel concreet gemaakt tijdens de sessies, zegt Lian: “Het traject laat zien hoe een archief kan helpen om je relevantie aan te tonen en je bestaansrecht te verantwoorden. Als je een aanvraag wil doen of je beleid moet laten evalueren, helpt het om een helder archief te hebben waarmee je kan laten zien welke programma’s je over de jaren hebt doorgezet, welke lange lijnen er zijn ontstaan en welke duurzame samenwerkingen je op poten hebt gezet. ”
Het traject laat zien hoe een archief kan helpen om je relevantie aan te tonen en je bestaansrecht te verantwoorden.
Een mijlpaal in zicht
Ze vertelt over de beginjaren van O., dat destijds nog bekend was onder de naam ‘Operadagen Rotterdam’. Het festival begon als samenwerkingsproject van verschillende culturele organisaties, maar is gedurende de jaren steeds zelfstandiger gaan opereren. Lian is ervan overtuigd dat kennis van dit verleden maakt tot fijnere samenwerkingen in het heden: “Als je weet dat bepaalde theaters in de stad de founding fathers waren van je festival, kun je je op een heel andere manier tot ze verhouden; het is dan veel logischer om ze om hulp te vragen, bijvoorbeeld.” O. viert bijna haar twintigjarig jubileum; een mijlpaal die Lian het liefst zou vieren met een publicatie waarin werknemers kunnen lezen over al die hoofdstukken uit de geschiedenis van de organisatie. “We komen op een punt dat bijna niemand van de mensen die hier nu werken het begin van het festival heeft meegemaakt”, vertelt ze. “Voor de continuïteit van het festival is het goed dat mensen kunnen teruglezen hoe het er door de jaren aan toe is gegaan en welke inhoudelijke en financiële ontwikkelingen er zijn geweest. Alleen met die kennis kun je goed beleid voeren voor de toekomst.”
door Marsha Bruinen
Het Archieftraject
Het Archieftraject is een professionaliseringstraject voor culturele instellingen en makers waarbij zij leren hoe ze zorg kunnen dragen voor hun archief. Hoe breng ik in kaart wat ik in huis heb? Hoe organiseer ik het eenvoudig? En wat komt er bij kijken als ik het wil delen met anderen, zoals collega’s, onderzoekers, andere makers of publiek? Dit zijn allemaal vragen waar de deelnemende design-, digitale cultuur- en podiumkunst-organisaties antwoord op krijgen gedurende vijf maanden.
Het huidige Archieftraject loopt van november 2022 t/m maart 2023. De acht deelnemende organisaties zijn: Kluster5 (muziek), K&A (theater (multidisciplinair)), O. (opera / muziektheater), Stichting Misha Mengelberg (muziek), Richard Niessen (design), Studio Van Eijk & Van der Lubbe (design), FIBER (digitale cultuur) en The Beach (design).
Wil jij met jouw organisatie deelnemen aan het volgende Archieftraject? Lees meer over wat je te wachten staat en meld je aan!
