Hoe bewaar je een cultuur die altijd in beweging is?
Dance is geen vluchtig fenomeen, maar een levende culturele praktijk die generaties overstijgt. Clubcultuur is een ruimte voor gemeenschapsvorming, creativiteit en zelfexpressie. Het fungeert als een archief op zichzelf, waar herinneringen, bewegingen en sonische experimenten samensmelten en nieuwe culturele betekenissen ontstaan. Maar hoe leg je deze ervaring vast? En hoe zorgen we ervoor dat clubcultuur wordt erkend als erfgoed?
Deze vragen stonden centraal op twee conferenties die ik recent bijwoonde: Dancecult Research Network (DC25) in Berlijn, een academische conferentie over het archiveren van elektronische muziek en dancecultuur, en de Nighttime Economy Summit in Birmingham, waar de bredere infrastructuur van de nacht werd besproken. Ondanks hun verschillende invalshoeken deelden beide conferenties de erkenning van dance en clubcultuur als waardevol cultureel erfgoed – niet louter als entertainment of economisch exportproduct.
Dance, EDM, clubcultuur – hoe noemen we het?
Dance wordt vaak geassocieerd met EDM, vooral sinds de mainstreamdoorbraak in de jaren 2010. Maar de term omvat veel meer. Wat vaak onderbelicht blijft, is dat commerciële uitwassen van dancecultuur zoals EDM voortkomen uit een diep creatieve en innovatieve basis. Deze basis krijgt weinig erkenning, mede door bredere misverstanden en bestaande machtsverhoudingen in het cultuurlandschap.
De Nederlandse clubcultuur is diep beïnvloed door New York, Chicago en Detroit, waar zwarte en queer gemeenschappen de basis legden, en door het VK, de bakermat van drum&bass, UK garage, dubstep en andere subgenres. Tegelijkertijd heeft Nederland zijn eigen unieke bijdragen, zoals het iconische gabber en het helaas nog wat minder bekende bubblin’ uit diasporische gemeenschappen. Zoals Emma Warren in haar Dance Your Way Home: A Journey Through The Dance Floor (2023) beschrijft, is de dansvloer “a portal, a container, a drum; a lens and a repair shop; an open university and a laboratory.” Het is een plek waar geschiedenis en identiteit worden gedanst en uitgewisseld. Vandaar dat termen als clubcultuur en nachtcultuur steeds vaker worden gebruikt.
Schrijver en journalist Matt Anniss verdiepte dit onderwerp verder in zijn panel Two Sides to Every Story: Journalists’ Views on Researching, Documenting and Archiving Dance Music Histories. Hij benadrukte hoe de verdwijning van clubs, labels en publicaties niet alleen leidt tot cultureel geheugenverlies, maar ook de geschiedschrijving van dancecultuur fragmenteert. Zonder goed gedocumenteerde archieven wordt de ontwikkeling van deze scene grotendeels bepaald door de dominante techbedrijven en een steeds commerciëler opererende journalistiek. Anniss pleitte daarom voor meer samenwerking tussen onderzoekers, journalisten en archivarissen om dit erfgoed toegankelijk te houden en nieuwe generaties een vollediger beeld van de dancegeschiedenis te bieden.
Deze discussies vormden de opmaat naar de presentatie van de voorlopige resultaten van ons eigen onderzoek bij Podiumkunst.net naar de Nederlandse clubcultuur, dat in maart 2025 verschijnt. Op basis van interviews, focusgroepen en literatuuronderzoek brengen we niet alleen in kaart wat we aantreffen, maar doen we ook concrete aanbevelingen om dit erfgoed te beschermen, archiveren en ontsluiten. Thomas Scheele (Vibelab) en ik gingen in gesprek met de zaal, onder de bevlogen leiding van Mark van Bergen – onderzoeker, docent en journalist bij Fontys, en auteur van het boek Dutch Dance: 25 jaar dance in Nederland.
Nighttime Economy Summit: De nacht als cultureel en economisch kapitaal
In Birmingham stond de Nighttime Economy Summit niet alleen stil bij het verleden, maar vooral bij de toekomst van de nacht. Hoe beschermen we de clubcultuur en zorgen we ervoor dat deze niet alleen als erfgoed wordt erkend, maar ook duurzaam wordt vastgelegd? Dit vraagstuk wordt steeds urgenter, nu iconische clubs verdwijnen door gentrificatie, regelgeving en veranderende economische omstandigheden.
Tijdens een panel over cultuuronderwijs benadrukte Fatima Elatik – voormalig PvdA-politica, bestuurder en tegenwoordig directeur van Patta Academy – dat een gemeenschap méér is dan alleen creatieve makers: “Een gemeenschap bestaat niet alleen uit creatieven, maar ook uit mensen die willen investeren in de toekomstige leiders van onze samenleving.” Daarnaast onderstreepte zij het belang van diversiteit in perspectieven:
Met verschillende en diverse perspectieven op het leven - dát is hoe we onze samenleving hervormen, dát is hoe we onze instituties veranderen.
Esther Kwanyama vulde aan dat intergenerationele kennisoverdracht hierin essentieel is: “We moeten de oudere generatie eraan herinneren dat leren op verschillende manieren gebeurt.” Een belangrijk inzicht omdat het archiveren en doorgeven van clubcultuur niet alleen afhangt van degenen die de geschiedenis hebben gevormd, maar ook van de nieuwe generaties die deze cultuur verder ontwikkelen.
Dit thema stond centraal in het panel From Underground to Archive, waarin Katherine Green (Rendezvous Projects), Dr. Anna Marazuela Kim (cultureel adviseur en activist), Giuseppe Moramarco (Scene Clubbing Heritage) en ik, gemodereerd door Kerronia Thomas, de uitdagingen van archivering binnen deze dynamische cultuur bespraken. Hoe kunnen we de rijke geschiedenis van elektronische muziek behouden? Ik deed een oproep aan aanwezige beleidsmakers en fondsen: hoe kunnen we van makers verwachten dat ze clubcultuur documenteren als we hen niet erkennen als archiefvormers? Dit blijft een structurele uitdaging die om nieuwe beleidsmaatregelen en samenwerkingen vraagt.
Een inspirerend voorbeeld van hoe dit in de praktijk kan werken, is Het Archief van De School, gelanceerd in 2024 in samenwerking met Stadsarchief Amsterdam, Podiumkunst.net en Mixcloud. Dit is het eerste wereldwijde audioarchief van dj-sets, inclusief een open-source manual voor anderen om te volgen. Het project bleek een groot succes: breed gedragen door de gemeenschap, veelvuldig gebruikt door liefhebbers over de hele wereld en met indrukwekkende bezoekersaantallen op de websites van betrokken erfgoedinstellingen. De brede aandacht voor dit bijzondere materiaal onderstreept dat clubcultuur méér is dan alleen een plek om te feesten – het is een levend archief van muziek, creativiteit en gemeenschapsvorming.
Berscherming van de nachtcultuur: Clubs als erfgoed?
Naast archivering ging de discussie over de bescherming van nachtcultuur, aangezien clubs wereldwijd in rap tempo verdwijnen. Stijgende kosten – voor locaties en de afnemende koopkracht van jongeren – vormen een bedreiging, net als wettelijke en regelgevende uitdagingen en de verschuiving naar online alternatieven. Katherine Green bracht het scherp onder woorden: “We beschermen monumenten, maar niet de clubs waar muziekgeschiedenis is geschreven.”
Wat wordt gedocumenteerd en wat niet, bepaalt ons collectief cultureel geheugen. Clubcultuur wordt vaak door een Amsterdamse bril bekeken, terwijl steden als Den Haag, Eindhoven en Groningen onderbelicht blijven. Ook minder erkende genres, zoals bubblin’g – diep geworteld in de Afro-Caribische gemeenschap – krijgen weinig aandacht in officiële archieven. Toch is de dansvloer een levend archief, waar generaties verhalen en ervaringen samenkomen.
De conclusie is duidelijk: als we clubcultuur werkelijk op waarde schatten en haar culturele impact erkennen, dan moeten we haar serieus nemen als erfgoed. Traditionele archieven en erfgoedinstellingen blijven hierin achter. Archivering is daarom essentieel – niet alleen om te bewaren, maar ook om te erkennen, te documenteren en toegankelijk te maken voor toekomstige generaties.
Wat betekent dit voor Nederland?
De conferenties in Berlijn en Birmingham onderstreepten een gedeelde uitdaging: dance en clubcultuur als cultureel erfgoed erkennen, zonder het te reduceren tot een stilstaand archiefstuk. Internationaal groeit de erkenning: in Duitsland werd elektronische muziek in 2024 officieel erkend door UNESCO. De vraag is niet óf clubcultuur erfgoed is, maar hoe we ervoor zorgen dat dit erfgoed een toekomst heeft.
Voor erfgoedprofessionals in Nederland betekent dit dat we clubcultuur niet alleen als erfgoed moeten benoemen, maar ook actief moeten ondersteunen in het documenteren ervan. Dit vraagt om nieuwe samenwerkingen, innovatieve archiveringsmethoden en erkenning van makers als archiefvormers.Concrete aanbevelingen hiervoor volgen in het rapport over de archivering van Nederlandse clubcultuur in maart dus hou onze kanalen in de gaten.
De dansvloer mag niet vergeten worden.
