Het werk van Karla Isidorou en Alexandra Bellon, samen K&A, laat zich niet gemakkelijk archiveren. Neem Minus 9, een werk waarmee ze komende juni zullen deelnemen aan de Prague Quadrennial of Performance Design and Space. Het publiek van deze geluidsinstallatie bestaat uit slechts één persoon, die tegenover het kunstenaarsduo plaatsneemt. Karla en Alexandra laten vervolgens geluiden ontstaan voor, door en met het oor van die ene bezoeker. Omdat alleen dit eenpersoonspubliek de tot stand gekomen soundscape kan beluisteren, zullen de makers zelf nooit precies weten hoe een opvoering van hun performance klinkt. “Hoewel we natuurlijk de setting en de reacties van de deelnemers kunnen documenteren, zullen we de ervaring van dit werk daarom nooit écht kunnen archiveren”, leggen ze uit.
In haar multidisciplinariteit is muziek- en theaterstuk Minus 9 tekenend voor de praktijk van Karla en Alexandra. Al vijf jaar bewandelt het duo verschillende terreinen tegelijkertijd; naast geluid en performance houden ze zich ook bezig met beeld en onderzoek, en dit alles vaak onder de koepel van één project. Een goed voorbeeld van zo’n divers project is (G)loves for (G)ants: in de kern een collectie van 26 performances van elk acht minuten. Via een applicatie kan iedere toeschouwer individueel een gokmachine laten bepalen welk geluid uit zijn koptelefoon komt tijdens het bekijken van de performance. Omdat verschillende mensen uit het publiek dus verschillende geluiden horen tijdens de performance, is een eenduidige archivering van het werk onmogelijk. Ook de uitgebreide randprogrammering die Karla en Alexandra bij (G)loves for (G)ants ontwikkelden maakt het archiveren ervan een uitdaging. In aanvulling op de performance maakten ze een tentoonstelling, organiseren ze workshops, deden ze onderzoek en schreven ze een boek. “Zo ontstaat er bij ons vaak niet één werk, maar een hele constellatie aan werken”, legt Alexandra uit.
Keuzes maken
Na vijf jaar samenwerking heeft K&A een grote hoeveelheid projecten geproduceerd, die variëren in zowel thematiek als discipline. Naast een batterij digitale video- en geluidsbestanden beschikken de twee ook over een hele hoop fysiek materiaal, zoals de schetsboekjes waarvan ze er samen maandelijks acht volpennen. Hoe leg je dit allemaal vast? En welke keuzes maak je daarbinnen? Niet elke pagina van hun schetsboekjes heeft bijvoorbeeld direct betrekking op een van hun projecten, legt Karla uit. Sommige schetsen en gedachten zijn persoonlijker van aard. Scheur je die pagina’s dan uit je boekje, omdat ze niet bij het archief van een bepaald project horen? Waar bewaar je al die boekjes eigenlijk, als rondreizend duo? En hoe zit het met alle boeken –vaak veertig per project– die als inspiratie dienen? Behoren die ook tot het archief? “We stonden voor een enorme berg aan vragen”, zegt Alexandra. “En we dachten: hoe gaan we die in hemelsnaam beklimmen?”
Het Archieftraject, dat wordt begeleid door Podiumkunst.net en het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur (NADD) geeft ze een zetje in de goede richting. “Het traject laat ons zien hoe aan dit enorme project te beginnen”, zegt Alexandra. “En dat vooral door ons terug te brengen naar de basis”, vult Karla aan. Die enorme hoop aan specifieke vragen laten ze nog even voor wat het is. “Onze focus ligt nu op het creëren van een eigen visie op archiveren; hoe denken wij erover, hoe willen wij het benaderen?”
Loskoppelen van het archief
Aan het traject doen allerlei verschillende makers mee; van podiumkunstenaars tot grafisch ontwerpers en van muzikanten tot social designers. Het multidisciplinaire duo voelt zich er als een vis in het water. Omdat hun werk zowel raakvlakken als verschillen vertoont met dat van al die andere deelnemers, kunnen ze veel leren van de workshops. “Het is een beetje als groepstherapie; je komt er niet allemaal met hetzelfde probleem aanzetten, maar toch helpt het om van elkaar te horen waar je tegenaan loopt”, grapt Karla.
Samen met hun coach Brandy Sanmoeradi zoeken ze naar manieren om de meer algemene tips & tricks van de groepsworkshops toe te spitsen op hun specifieke werkpraktijk. Zo vinden ze langzaamaan een archiefmethode die aansluit bij hun specifieke manier van werken. “Aanvankelijk dacht ik nog dat het maken van een archief altijd zoiets zou moeten betekenen als het onderverdelen van je materiaal in verschillende mapjes”, zegt Karla. “Maar onze coach spoort ons juist aan ons archief niet los te koppelen van onze specifieke praktijk. ‘Schuif die dozen maar aan de kant’, zei ze al snel. ‘We gaan op zoek naar een manier die voor jullie werkt!’”
Binnen de coachingsgesprekken is er niet alleen oog voor de specifieke artistieke ambities van K&A, maar ook voor hun financiële realiteit en volle agenda. “We zijn met zijn tweeën verantwoordelijk voor alles wat we produceren; van de eerste schetsen tot aan de eindresultaten op het toneel. Dat betekent dat we niet eindeloos veel tijd hebben om ons bezig te houden met het archief”, zegt Alexandra. Het traject helpt ze pragmatisch en efficiënt te blijven.
Onze coach spoort ons aan stap voor stap te denken en die stappen waar mogelijk ook te versimpelen. Dat is belangrijk, want als je het té ingewikkeld maakt voor jezelf blijf je het maar voor je uitschuiven.
Duurzaam en vertraagd
Met hun archief hopen ze projecten uit het verleden toegankelijk te maken voor het publiek. Een performance van vroeger kan in hedendaagse context ineens relevant worden, leggen ze uit, en iets waar ze zelf niet veel waarde aan hechten kan voor een ander juist een heel boeiend en bijzonder werk zijn. “We geloven in kunst die aan ons ontsnapt”, zegt Alexandra. “Daarom willen we een zo breed mogelijke waaier aan projecten selecteren voor ons archief; zo krijgen mensen de mogelijkheid zelf te bepalen welke projecten zij het onthouden en opzoeken waard vinden.”
Archief K&A door Anna Klevan, 2023.
De twee makers geloven in een duurzame en vertraagde kunstenaarspraktijk; hun projecten gaan daarom vaak langere tijd mee of duiken jaren later nog eens op. De pragmatische en realistische insteek van het traject helpt ze een eveneens duurzaam archiefsysteem te bouwen. Dat is belangrijk, vertellen ze, want “anders stort het hele bouwwerk in elkaar. ” Door eerst helder te krijgen wat voor archief bij ze past kunnen ze een goed fundament voor dat archief aanleggen. “En nu doen we het ook echt! We beginnen aan de eerste laag van die piramide.”
Het duo spoort andere makers die met hun archief aan de slag willen gaan aan om stap voor stap te denken. “Geduld!” – dat is het belangrijkste volgens Karla en Alexandra. “Dat betekent trouwens niet dat bezig gaan met je archief enkel kommer en kwel is, hoor. We moeten juist ontzettend veel lachen om oude foto’s die we tegenkomen en om de herinneringen die daarbij naar boven komen!”
door Marsha Bruinen
Het Archieftraject
Het Archieftraject is een professionaliseringstraject voor culturele instellingen en makers waarbij zij leren hoe ze zorg kunnen dragen voor hun archief. Hoe breng ik in kaart wat ik in huis heb? Hoe organiseer ik het eenvoudig? En wat komt er bij kijken als ik het wil delen met anderen, zoals collega’s, onderzoekers, andere makers of publiek? Dit zijn allemaal vragen waar de deelnemende design-, digitale cultuur- en podiumkunst-organisaties antwoord op krijgen gedurende vijf maanden.
Het huidige Archieftraject loopt van november 2022 t/m maart 2023. De acht deelnemende organisaties zijn: Kluster5 (muziek), K&A (theater (multidisciplinair)), O. (opera / muziektheater), Stichting Misha Mengelberg (muziek), Richard Niessen (design), Studio Van Eijk & Van der Lubbe (design), FIBER (digitale cultuur) en The Beach (design).
Wil jij met jouw organisatie deelnemen aan het volgende Archieftraject? Lees meer over wat je te wachten staat en meld je aan!
