Archiveren voor Dummies, dat zijn toch webinars? Dat klopt helemaal, maar af en toe gaan we op reis. En zodoende gingen we samen met DEN op reis naar Arnhem op maandag 7 april. Wat een locatie; Musis. Oud en nieuw komen letterlijk bij elkaar in dit bijzondere gebouw van het stadstheater van Arnhem.
Je bent vandaag bij Musis omdat je wilt weten met welke rechten je rekening moet houden als je jouw archief digitaal wilt ontsluiten. Bij de balie wordt iedereen warm verwelkomd door Laura van Podiumkunst.net. Zij wijst je de weg in dit labyrint van trappen en gangen waar je uitkomt bij de Balkonzaal. Hier wacht Andrea Langendoen die je vandaag, samen met een inspirerende groep sprekers, wegwijs zal maken in het evengoed duizelingwekkende doolhof van rechten die komen kijken bij het digitaal ontsluiten van podiumkunstarchieven.
We starten met een pittige waarheid: ‘bezint eer ge begint’. Marcel de Zwaan (advocaat bij Bremer & de Zwaan en expert theater- en filmauteursrechten) en Bindu de Knock (advocaat bij Crosslink Legal en expert muziekauteursrechten) zijn het eens: Auteursrechten binnen podiumkunst-archieven kun je het beste van tevoren goed vastleggen. Ze bespreken de vele verschillende vormen van rechten en rechthebbenden waar je binnen de podiumkunsten rekening mee moet houden: onder andere auteursrechten, portretrechten en naburige rechten.
Bovendien komt er bij het digitaal hergebruik van theaterarchieven iets bijzonders kijken, legt Marcel uit. Omdat je theater eigenlijk alleen digitaal kan ontsluiten door de podiumkunstproductie allereerst te filmen, word je als theaterinstelling automatisch filmproducent. Hier komt weer een nieuwe laag van auteursrechten bij kijken. Gebruik je bij de voorstellingen muziek? Dan krijg je al snel te maken met collectieve beheerorganisaties. Deze spelen een grote rol in de muziekwereld. Meer dan bij theater of dans. Zij regelen namelijk de rechten van en voor de makers. Dat gaat eenvoudig bij concerten, maar wanneer de bestaande muziek onderdeel wordt van de voorstelling, laat staan wanneer je ingrijpend aan de tekst of muziek wil sleutelen, dan zullen de collectieve beheerorganisaties je al gauw verwijzen naar de muziekuitgevers, of naar de oorspronkelijke makers en musici. Dat is een (vaak veel te) langdurig en onzeker traject. Opnieuw; bezint eer ge begint, want in het auteursrecht zijn mogelijkheden geregeld om in bepaalde gevallen (denk aan een citaat, satire of parodie) ook zonder toestemming muziek te gebruiken!
Pfoe! Dat klinkt nog best ingewikkeld allemaal. Gelukkig worden er ook oplossingen genoemd. Zo geeft Andrea een demonstratie van de vernieuwde Modelclausule-tool ontwikkeld door DEN en NAPK, die je helpt bij het vinden van een passende clausule voor het hergebruik van audiovisueel materiaal en die je vervolgens kunt toevoegen aan contracten. Bovendien noemt Maarten Zeinstra (jurist bij IP Squared) ook het internationale initiatief Creative Commons: een licentie die je als maker/rechthebbende over je eigen werk kunt verstrekken en waarmee je kunt aangeven wat anderen met jouw werk mogen doen. Creative Commons zijn wat moeilijker toe te passen binnen de podiumkunsten, legt Maarten uit, omdat daar vaak vele makers meewerken aan één werk, maar als bijvoorbeeld de rechten worden afgedragen aan één centrale partij, kunnen Creative Commons licenties het wel degelijk makkelijker maken om dat werk vervolgens via de archieven breed beschikbaar te stellen.
Maar hoe werkt het regelen van rechten dan eigenlijk in de praktijk? Daar hebben we dan Melisa Cenik. Melisa is werkzaam in de muziek, kunst en cultuur. Onder leiding van Melisa heeft De School een digitaal geluidsarchief gebouwd waarin zij de DJ- en livesets van artiesten die over de jaren heen bij hen hebben gedraaid delen. Het archief biedt verschillende ‘ingangen’ waarmee je als bezoeker door het archief kunt dwalen: de bestaansjaren, de verschillende evenementen en de ruimtes van het gebouw. Wat je connectie met de School ook was, via dit archief kun je weer even herinneringen ophalen en zelfs ervaringen met elkaar delen. Bovendien heeft De School op de website ook een handleiding gepubliceerd over hoe ze het allemaal hebben aangepakt, waaronder ook het regelen van consent en de muziekrechten. Zo hebben ze iedere artiest apart benaderd of hun sets via het archief ontsloten mochten worden. De School koos er daarnaast voor om samen te werken met audiohosting platform Mixcloud. Het Archief is een werkelijk wonderlijke vertoning van de acht jaren van De School.
Daarna horen we van Martine Dekker van Cinedans. Dansfilm is een niche waar vele kunstzinnige uitingen samenkomen. En dus ook vele vormen van rechten. Super ingewikkeld! Gedurende een anekdote over het regelen van de rechten van een dansfilm haakt Martine Marcel in. Marcel benoemt dat wanneer de auteursrechten zijn overgedragen, niet ook nog aan alle betrokkenen apart toestemming voor ontsluiting hoeft te worden gevraagd. Rechten zijn rechten, toch? Vanuit de praktijk ervaart Martine dit anders; ook wanneer auteursrechten in juridische zin zijn vastgelegd en overgedragen aan één partij, kan het toch goed zijn met alle betrokken partijen af te stemmen of het ontsluiten van archiefmateriaal akkoord is.
Tot slot nodigt Andrea alle vijf de sprekers op het podium voor een samenvattend panelgesprek. Waar iedereen op het podium, en in de zaal, het over eens is, is dat de brug tussen theorie en praktijk vrij moeilijk te sluiten is. Uiteraard is het sterk aan te raden om alle rechten van tevoren te regelen; leg in contracten de overdracht van de auteursrechten vast en geef bijvoorbeeld aan dat er opnames worden gemaakt die online verspreid zullen worden. Maar zoals we allemaal wel weten; vaak wordt het regelen hiervan toch pas achteraf in gang gezet, wat veel extra moeite, tijd en zorgen met zich meebrengt. Auteursrechten zijn er om makers te beschermen, ook al lijkt het soms alsof ze ons alleen maar extra werk opleveren. Laat je niet gek maken en neem contact op met de experts uit deze sessie bijvoorbeeld als je twijfels hebt!
